Kavşit Köyü ve Yöresi Keçicilik Projesi Proje Arşivi

HASAD DERGİSİ KAVŞİT'TE

Yetiştiricilerle Toplantı

Proje kapsamında yetiştiriclerle 21 Kasım 2008 Cuma günü bir toplantı daha yapılmıştır. Toplantıda yetiştiricilere doğan oğlaklarda "Beyaz Kas Hastalığının" önlenmesi amacıyla Vitamin E+Selenyum içeren ilaçlar dağıtılmıştır. Bu yıl uygulanacak aşı ve parazit mücadelesinin programı yapılmıştır.Melezleme çalışması ayrıntılı olarak tekrar konuşulmuş ve bu yıl Halil Sağlam'ın sürüsünde melezleme çalışmasına devam edilmesi ve İhsan Ağır isimli yetiştiricinin sürüsünün ikinci melezleme sürüsü olmasına karar verilmiştir.Toplantıya Katılanlar: Halil Sağlam, İhsan Ağır, Osman Tosun, Sadık Coşkun, Musatafa Yıldız, Hilmi sağlam, Feridun Coşkun, Okan Atay, Özdal Gökdal, Vadullah Eren, Ali Kemali Özuğur

Melezleme çalışmaları (1.aşama)

Ağustos 2008'de Halil Sağlam isimli yetiştiricinin sürüsünde yapılan tetkikler sonucunda sağlıklı olduklarına karar verilen 58 baş keçi, Saanen ve Alpin tekeler kullanılarak (kızgınlıklar senkronize edilmek süretiyle) melezlenmiştir.İki grup olarak yapılan melezleme de proğram aşağıdaki gibi gerçekleştirilmiştir.1. GRUP (37 baş anaç)-06.08.2008 Sünger Takma-15.08.2008 Hormon enjeksiyonu (PMSG+PGF2a)-17.08.2008 Sünger Çıkarma-(19- 21.08.2008) Teke Katımı2. GRUP (21 Baş Anaç)-15.08.2008 Sünger Takma-24.08.2008 Hormon enjeksiyonu-26.08.2008 Sünger Çıkarma-(28-30.08.2008) Teke KatımıTeke katımı "Kavşit Köyü Araştırma ve Uygulama Ağılı'nda" 5 anaca 1 teke olacak şekilde kontrollü olarak yapılmıştır.

TEŞEKKÜR

Proje kapsamında yaptırılan "Deneme ve uygulama Ağılının" açılışına katılan Rektörümüz, Kaymakamımız, ADÜ öğretim elemanları ve diğer protokol üyelerine ve Açılışa ilgi gösteren Kavşitlilere ve diğer köylerden gelen konuklarımıza teşekkür ederiz.Ağılın yapımında büyük katkıları olan Çine Kaymakamı İbrahim Ballı'ya, Çine eski Kaymakamı Ferhat Çağlar'a, Çine Belediye Başkanı Osman Aydın'a, Kaşit Köy Muhtarı Ali Fuat Orhan'a, Ziraat Mühendisi Taner Polat'a çok teşekkür ederiz.Proje süresince büyük desteğini gördüğümüz Feridun Coşkun'a, Kooperatif Başkanı Hilmi Sağlama, Yetiştirici Halil Sağlam'a ve iletişimimizde büyük katkısı olan Halil Çobana da çok teşekkür ederiz.

KAVŞİT KÖYÜ VE YÖRESİ KEÇİCİLİK PROJESİ (ARŞİV METNİ)

Yrd.Doç.Dr.Okan ATAY Doç.Dr.Özdal GÖKDAL

Adnan Menderes Üniversitesi Çine Meslek Yüksekokulu, Süleyman Pekgüzel Kampüsü, Çine, AYDIN.

GİRİŞ

Keçi yetiştiriciliği genellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan ülke insanlarının geleneksel ve vazgeçemedikleri bir hayvansal üretim alanı olarak bilinir. Oysa hayvancılığı gelişmiş ülkeler de keçiye önem vermektedir. Bu ülkelerde keçiler üzerinde çok sayıda ıslah çalışmaları yapılmış ve birçok sütçü keçi ırkı oluşturulmuştur. Avrupa ve ABD’de keçi yetiştiriciliği son 20 yıldır yükselme eğilimine girmiştir.Dünya’da yaklaşık 780 milyon baş keçi bulunmakta ve bunun %70’i az gelişmiş tropik ülkelerde ve Asya kıtasında bulunmaktadır. Dünyada keçilerden 12.3 milyon ton süt üretilmektedir. Türkiye’de keçi varlığı yaklaşık 6 milyon baştır. Bunun %95’ini kıl keçileri oluşturmaktadır. Geri kalanını tiftik keçileri ve çok az sayıdaki sütçü keçiler ve melezleri oluşturmaktadır. Ülkemizde genel olarak sığır ve koyun gibi türlerin yetiştirilmesinin güç olduğu koşullarda kıl keçisi yetiştiriciliği yapılmaktadır. Orman içi ve kenarı dağ köylerinde birçok aile geçimini kıl keçilerinden sağlamaktadır. Ülkemizde toplam süt üretiminin %2.5’i (340.000 ton), et üretiminin %3’ü keçilerden ( 35.000 ton) elde edilmektedir. Keçilerden 2600 ton kıl ve 320 ton tiftik üretilmektedir. Ayrıca yılda 630 bin adet deri elde edilmekte ve bu değer Türkiye’deki deri üretiminin %10’unu oluşturmaktadır. Fransa’ da 1.250.000 baş keçi bulunmasına rağmen 550 bin ton süt üretimi gerçekleşmektedir (Türkiye’de üretilen keçi sütünün iki katı). Dokuz tarım bölgesine ayrılan ülkemizde Ege Bölgesi keçi varlığı bakımından 3. sıradadır. Toplam keçi eti üretiminin %27.05’i (2. sırada), toplam keçi sütü üretiminin %19.04 (3. sırada), keçi derisi üretiminin %27.59 (2. sırada) ve kıl üretiminin %18’i (3. sırada) Ege Bölgesi’nde gerçekleşmektedir.
Aydın ilinde keçi yetiştiriciliğinin yaygın olarak yapıldığını söylemek mümkündür. Yaklaşık 63.000 baş keçi bulunmaktadır. Keçicilik üzerine yörede yapılan bilimsel çalışma sayısı çok azdır.Ülkemizde birim keçi başına elde edilen süt verimi oldukça düşüktür. Keçi başına süt verimi laktasyonda 92 kg ‘dır. Bu kıl keçisinin düşük süt verimli bir ırk olmasından ve bakım – yönetim ile ilgili faktörlerden kaynaklanmaktadır. Çünkü genel olarak tamamen mer’aya bağımlı bir üretim söz konusudur.Anlaşılacağı gibi ülkemizde kıl keçisi yoksul kitlelerin elverişsiz koşullarda fazla masraf yapmadan geçimlerini sağladıkları bir türdür. Ülkemizde yaklaşık 1 milyon kişi geçimini keçiden sağlamaktadır. Fakat bilindiği gibi son yıllarda hayvan başına verim artmamasına rağmen Türkiye’de keçi sayısı gittikçe azalmaktadır. Bunun önemli nedeni de Orman Teşkilatının ormanlardaki yıkımın ana nedeninin keçi olduğu görüşüne sahip olmaları ve bu yöndeki yöndeki uygulamaları ve yaptırımlarıdır.

KEÇİ-ORMAN İLİŞKİSİ

Keçiye yönelik olarak yürütülen “orman düşmanı” propagandası keçiye karşı oluşan önyargının önemli bir göstergesidir. Oysa ormanın en büyük düşmanı insandır. İnsandan kaynaklanan yangına neden olma, yakacak temini ve tarla arazisi açma amacıyla ağaçların kesilmesi gibi zararların boyutları çok daha fazladır. Keçi ormana daha doğrusu taze sürgünlere zarar veriyorsa, yani yanlış yerde otlatılıyorsa, bunun sebebi insandır. Çünkü onu otlatan insandır. Binlerce yıl keçi-orman iç içe yaşamışlardır. Keçinin ormana gübreleme, fide ve fidanların dibinin çapalanması, alttaki bitkileri yiyerek yangın materyali olmasını engelleme gibi yararları da bulunmaktadır. Doğru ve planlı otlatma ile keçi ormana zarar vermez. Keçi günümüzde sahip olduğu fiziksel ve biyolojik özellikler, çok kaliteli eti ve sütüyle dünyada yükselen bir değerdir. Kıl keçisinin yasaklanmış bulunduğu Fransa'da orman yangınlarındaki olumlu etkisi nedeniyle tekrar keçi beslenilmesinin artırılması için yeni projeler geliştirilmektedir. Ülkemizde orman teşkilatı ve Orman Fakülteleri mensuplarının genel görüşü “kıl keçinin ekonomik bir değeri olmadığı ve ormana tamamen zarar verdiği; bu nedenle bu türden kurtulmak gerektiği yönündedir” onlara göre “süt keçisi yetiştiriciliğinin yaygınlaşması da mümkün değildir ve çözüm keçiden kurtulmaktır.” Tarım Teşkilatı mensupları ve Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü öğretim elemanları ise genel olarak “Keçinin ülkemiz için önemli bir ekonomik değer olduğunu, kontrollü otlatma yapıldığı taktirde ormana zarar vermediği, hatta faydası bile olduğu” yönündedir. Ayrıca “Koşulları uygun olan yörelerde süt keçiciliğinin geliştirilmesi ve kıl keçilerinin yöreye uyum sağlayacak “sütçü ırklarla” melezlenerek verimlerinin artırılmasını” önermektedirler. Bu konuda bir konsensüs oluşturulmalıdır. Bu yönde girişimler olmakla birlikte pratik sonuçlar uygulamaya geçirilememiştir.

ÜLKEMİZDE KEÇİ YETİŞTİRİCİLİĞİNE YÖNELİK BİLİMSEL ÇALIŞMALAR

Tarımdaki entansifleşmeyle birlikte küçükbaş hayvan yetiştiriciliği ve özellikle keçi yetiştiriciliği engebeli ve verimsiz alanlarla, orman içi ve kenarı bölgelere sıkışmıştır. Yukarıda belirtilen nedenlerle ormanda da sıkıntı yaşayan keçi yetiştiriciliği bir açmazın içindedir. Yapılması gereken keçicilik işletmelerinin yetiştirme ve sürü idaresi anlamında bilinçlendirilmesi ve yörenin yetiştirme alt yapısı dikkate alınarak, mevcut populasyonun belirli bir plan dahilinde daha sakin huylu, döl ve süt verimi daha yüksek genotiplere dönüşümünün sağlanmasıdır. Buna yönelik planlamalarda başarının ön koşullarından birisi de yöreler bazında mevcut populasyonunun verim özelliklerinin, yetiştirici istek ve beklentilerinin ve pazarlama koşullarının, en doğru biçimde ortaya koyulmasıdır.Keçi yetiştiriciliğinin sorunları ve ilgili bakanlıkların keçiye yaklaşımlarının da etkisiyle üniversitelerimiz, bilimsel çalışmalarında, kıl keçiye göre daha yüksek döl ve süt verimine sahip olan melez sütçü tiplerin geliştirilmesine yönelik çalışmalara yoğunlaşmışlardır.Söz konusu çalışmaların,· Üniversite ve kamu kuruluşlarının özel bakım ve besleme koşullarında uygulanması,· Sert arazi ve iklim koşullarının dikkate alınmaması,· Değişen genotiplere uygun bakım, besleme ve sağlık koruma önlemlerinin alınmaması;Ayrıca;· Yetiştirici koşullarında başarılı sonuç verebilecek çalışmaların da Tarım Bakanlığı tarafından sahiplenilmemesi, nedeniyle keçi populasyonunun yapısında uzun yıllardır önemli bir değişiklik meydana gelmemiştir.Keçi yetiştiriciliğinin diğer türlere göre daha az yapıldığı hayvancılığı gelişmiş ülkelerde, keçi süt ve ürünleri ve keçi etinin sahip olduğu avantajlar nedeniyle (keçi sütü ürünlerinin yağının az olması, ürünlerinin sindiriminin kolay olması dolayısıyla gastrolojik rahatsızlığı olanlara iyi gelmesi, anne sütüne çok benzemesi, inek sütünden daha az alerjik olması, keçi etinin yağ ve kollestrol oranının diğer kırmızı etler kadar yüksek olmaması vb.) keçi yetiştiriciliği 20. yüzyılın sonunda yükseliş eğilimine girmiştir. Amerika Birleşik Devletleri ve birçok Avrupa ülkesinde bol miktarda inek sütü üretildiği halde keçi sütü önemini korumaktadır. Hatta keçi sütünün beslenme ve sağlıkla ilgili yukarıda belirtilen olumlu özellikleri nedeniyle de ürünler pazarda daha kolay yer bulabilmektedir. Özellikle Fransa başta olmak üzere İspanya, İtalya, Portekiz ve Yunanistan gibi iklimi Türkiye’ye benzeyen Akdeniz ülkelerinde süt keçiciliği ve özel keçi peynirleri üretimi son derece gelişmiş olup, ekonomik ve teknolojik açıdan önemli bir yer edinmiştir.Dünya’da keçi yetiştiriciliğine ilgi artarken ve Afrika’daki kimi ülkelerde bile keçi yetiştiriciliğinin gelecek 50 yılı planlanırken, ülkemizde oldukça önemli sayıda insanı istihdam eden keçi yetiştiriciliğinin içinde bulunduğu sıkıntıları aşacak sağlıklı çözüm yolları ve buna ilişkin politikalar geliştirilememektedir.Türkiye’de koyun ve keçi yetiştiriciliği tamamen mer’aya dayalıdır ve yetiştiriciler rasyonel bakım, besleme koşullarının gereklerini yerine getirememektedirler. Sonuçta mer’alar yok olmakta ve hayvan başına üretim çok düşük düzeyde kalmakta ve gerilemektedir. Bu nedenle de üniversiteler çalışmalarını kıl keçilerinin daha verimli ve daha sakin mizaçlı süt keçileriyle melezlenmesine yönelik araştırmalara yöneltmişlerdir.Fakat “iyileşen genotipe, iyileşen çevre” ilkesi daima göz önünde tutulmalıdır. Her bölge ve her yöre için aynı genotiplerin ve aynı yetiştirme programının önerilmesi mümkün değildir. Bölgeler ve yöreler bazında iklim, ekoloji, sosyo-ekonomik yapı vb. bakımından ve aynı ırkın farklı yörelerdeki verimleriyle, sürü idare biçimi, mera değerlendirme, pazar ve yetiştiricilerin beklentileri arasında da farklar bulunabilmektedir. Bu nedenle kıl keçilerin farklı yörelerde yetiştirici koşullarındaki verim özelliklerinin ve o yörenin yetiştirme altyapısının tanımlanmasına ilişkin daha fazla sayıda çalışmaya gereksinim vardır. Bir başka deyişle, yöresel özgünlükler ortaya koyulmalıdır. Kuşkusuz bu konuda yapılan çok değerli çalışmalar bulunmaktadır. Fakat bu çalışmaların sayısı farklı yöreleri de içine alacak biçimde artırılmalıdır.Bilindiği üzere kıl keçisi çoğunlukla koyunun dahi yetiştirilemediği alanlarda yapılmaktadır. Bu nedenle yetiştirici koşullarında kıl keçilerde çalışma yapmak oldukça güç olmaktadır. Her şeye rağmen bu çalışmaların yapılmasının teşvik edilmesi ve bu konudaki projelerin desteklenmesi gereklidir.

ÖZET OLARAK;

Ülkemiz de Keçi yetiştiriciliğinin Temel sorunlarıIrk sorunu: Türkiye’de mevcut keçi populasyonunun büyük kısmın kıl keçileri oluşturmaktadır. Kıl keçi sayısında ciddi azalma vardır. Bu azalma birim hayvan başına verimlerde artış olmadığı için sağlıklı bir azalma değildir.Organizasyon sorunu: Keçi yetiştiricilerinin önemli bir kısmı üretim ve pazarlama anlamımda bir organizasyona dahil değildirler.Keçi-Orman ilişkileri: Keçinin özellikle orman teşkilatı içinde “orman düşmanı” olarak ilan edilmesi ve sayısını azaltmak için teşkilatın yaptığı uygulamalar ve baskılar.Mer’a sorunu: Mevcut üretim tarzı mer’ayı sömürmeye dayalı olduğu için mer’alar aşırı otlatma sonucunda yıpranmakta ve yok olmaktadır (23)Çözüm ÖnerileriOrman içi ve kenarı köylerde kıl keçisi ile uygun olan sütçü ırkların melezlenmesi yaygınlaştırılmalıdır. Melezlerin, süt verimi aynı koşullarda 2-5 kat daha fazladır ve ikizlik oranı da kıl keçiler göre çok yüksektir. Yani birim hayvan başına verim artacaktır (23).Yetiştiriciler, tarımsal kalkınma kooperatifleri ve koyun – keçi damızlık birlikleri altında örgütlenmelidirler. Bu çerçeve de yetiştiricilerin eğitimi de mümkün olacaktır.Kıl keçilerle, sütçü ırkların melezleri daha uysal olduklarından ve daha az hayvanla yetiştiricilik yapılacağından ormana verilen zarar azalacaktır.Melez hayvanlar biraz daha özenli bakım isteyeceklerinden elden yemleme yapılması mera üzerindeki baskıyı da azaltacaktır. Böylece mer’aların ıslahı çalışmalarına katkı (24) sağlanacaktır.Sütçü ırklarla kıl keçilerin melezlenmesi çalışmalarında karşılaşılabilecek güçlüklerKeçi yetiştiricisinin eğitim seviyesini diğerlerine göre daha düşüktür,Keçi yetiştiricileri sağlık koruma önlemlerine duyarsızdırlar,Tamamen meraya dayalı yetiştiricilik yapmaktadırlar ve elden yemleme hemen hiç yoktur.Barınaklar çok ilkeldir.Hiçbir organizasyona sahip değillerdir.Pazarlama sorunları bulunmaktadır.Yem bitkileri üretimi yaygın değildir.Damızlık sorunu bulunmaktadır.

SONUÇ

Türkiye koyun ve keçi yetiştiriciliği için uygun bir ülkedir. Avrupa Birliği ülkeleri, sığır ve kanatlı ürünlerine ilişkin iç talepleri karşılayabilmekte, fakat koyun ve özellikle keçi ürünlerine olan talebi kendileri karşılayamamaktadır. Yani keçi ürünlerine iç piyasa da olduğu kadar dış piyasada da talep vardır. Ayrıca keçi yetiştiriciliği önemli bir istihdam da yaratmaktadır. Yani ekolojik, kültürel, sosyo-ekonomik olarak bünyemize uygundur. Dolayısıyla keçi yetiştiriciliğinin problemlerini çözecek, yöresel ve bölgesel ıslah politikaları devreye girmelidir. Bu problemin çözümünde Üniversiteler, Tarım ve Orman teşkilatlarının eşgüdümü oldukça önemlidir.Ülkemizde Kıl keçilerin ıslahına yönelik melezleme çalışmaları yapılmıştır. Fakat Bu çalışmalar yaygınlaştırılamamış ve keçi populasyonunun genetik yapısında önemli bir değişiklik olmamıştır.Keçi yetiştiriciliğine ilişkin yapılan bilimsel çalışmalardaki önerileri dikkate alan doğru melezleme çalışmalarının YÖRELER bazında yaygınlaşması gerekir. Fakat bu çalışmalar belli bir plan dahilinde ve sabırla yapılmalıdır. Çünkü ormanlık ve dağlık alanlarda özellikle keçide çalışmak çok zor ve sabır gerektirmektedir.“Kavşit Köyü ve Yöresi Keçi Yetiştirme Programının” amacı, yöredeki keçi populasyonunun melez sütçü keçilere dönüştürülmesidir. Yörede 4. yılına giren bu çalışma şu anda kıl keçilerinin ıslahını amaçlayan ve yürüyen çok az sayıdaki çalışmadan biridir. Sürüler kayıt altındadır. Yetiştiricilerle iyi bir diyalog kurulmuştur. Yerel yönetimle işbirliği sağlanmıştır. Çekirdek sürü oluşturulmuş, merkezi ağıl (gerekli denetim ve uygulamaların da yapılabileceği yeterlilikte) yapılmış, bilimsel tanımlama çalışmaları büyük oranda tamamlanmış ve yetiştiriciler de melezleme konusunda bilgilendirilmiştir.2008 yılında melezleme çalışması da başlayacaktır. Bu projenin ilgili kamu kurumlarının da desteğini alması durumunda yetiştirici koşullarında geniş bir populasyonda yürütülen önemli bir proje ve örnek bir çalışma olacaktır.Sonuçlarının kısa zamanda görülmesi ve yetiştiriciye direk kazanç olarak yansıması, projenin ivme kazanmasını ve yaygınlaşmasını sağlayacak en önemli artılarıdır. 2008 yılı aşım döneminde bir yetiştiricinin sürüsünde üç ayrı sütçü ırkla melezleme çalışması yapılacak ve doğan yavruların performansları değerlendirilecektir Bu sonuçlara göre hangi ırk ya da ırklarla melezlemeye devam edileceğine, yukarıda belirtilen güçlüklerin de aşılmasını sağlayacak uygulamaları da devreye sokmak kaydıyla karar verilecektir. Köyde bulunan Tarımsal Kalkınma Kooperatifi bu proje de etkin olarak işlev görecektir.Proje, Keçi-Orman ilişkisine çözüm getirilirken bunun keçiyi yok etmeden de olabileceğini göstermesi ve Üniversite, yerel yönetim ve yetiştirici işbirliğinin örneklerinden olması bakımından da önemlidir.

KAYNAKLAR

1 Koyuncu, M., Tuncel, E., 1988. Hayvansal Üretimimizde Keçinin Önemi. Ege Bölgesi I. Tarım Kongresi, 7-11 Eylül 1988, Bildiriler 2
2 Şengonca, M,. 1989. Küçükbaş Hayvan Yetiştirme (Keçi Yetiştirme). Uludağ Üniversitesi Güçlendirme Vakfı Yayın No:27, Bursa.
3 Şengonca, M., Taşkın, T., Koşum, N., 2003. Saanen x kıl melezlerinin kimi verim özelliklerinin belirlenmesi üzerine eş zamanlı bir araştırma. Türk J. Vet. Anim. Sci; 27:1319-1325
4 Şengonca, M., Koşum, N., Taşkın, T. 1988. Ege Bölgesinde kıl keçi ıslahı çalışmaları. Ege Bölgesi I. Tarım Kongresi, 7-11 Eylül 1988, Bildiriler 2
5 Sönmez, R., 1974. Melezleme yolu ile kıl keçilerinin süt keçisine çevrilme olanakları. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, No. 226
6 Sönmez, R.., Kaymakçı, M., Bayanoğlu, O., 1976. Köy koşullarında melezleme yoluyla kıl keçilerinin süt verimi yönünde ıslah olanakları. Hayvansal Üretim Dergisi, 1976. Sayı 4, 11-16
7 Pekel, E. http://www.cu.edu.tr/fakulteler/zf/zb/bilgi/trislahhedef.asp
8 Sönmez, R., Kaymakçı, M., 1973. Ege Bölgesinde süt tipi keçi yetiştirme çalışmaları. Ege Bölgesi I. Hayvancılık Semineri. İzmir Teknik Ziraat Müdürlüğü Yayınları, No.65,99.
9 Morand-Fehr, P., Boutonnet, J.P., Devendra, C., Dubuef, J. P., Haenlein, G.F.W., Holst, P., Mowlem, L., Capote, J., 2004. Strategy for goat farming in the 21 st centur. Small Ruminant Research, 51(2004)175-183.
10 Şengonca, M,. 1989. Küçükbaş Hayvan Yetiştirme (Keçi Yetiştirme). Uludağ Üniversitesi Güçlendirme Vakfı Yayın No:27, Bursa.
11 Şimşek, Ü. G., Bayraktar, M., Gürses, M. 2006. Çiftlik koşullarında kıl keçilerine ait bazı verim özelliklerinin araştırılması. Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 20(3): 221-227.
12 http://www.sutdunyasi.com/yazarlar/gulcin_satir11.html
13 Öztürk, B., Kaymakçı, M. 1990. Koyunlarda Süt Verim Denetim Yöntemleri Arasında Karşılaştırmalı Araştırmalar. Ege Üniv. Fen Bil. Enst. Derg. İzmir, 1990; 2: 257-264
14 Şimşek, Ü. G., Bayraktar, M., Gürses, M. 2006. Çiftlik koşullarında kıl keçilerine ait bazı verim özelliklerinin araştırılması. Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 20(3): 221-227.
15 http://www.sutdunyasi.com/yazarlar/gulcin_satir11.html
16 Öztürk, B., Kaymakçı, M. 1990. Koyunlarda Süt Verim Denetim Yöntemleri Arasında Karşılaştırmalı Araştırmalar. Ege Üniv. Fen Bil. Enst. Derg. İzmir, 1990; 2: 257-264
17 Kaymakçı M , Taşkın, T. 2005. Koyun-Keçi Yetiştiricileri Birlikleri’nin Verim Denetimleri ve Damızlık Seçiminde İşlevleri Üzerine Bir Deneme Hayvansal Üretim 46(2): 1-5.
18 Mavrogenis AP, Papachristoforou C, Lysandrides P, Roushians A. Enviromental and genetic effects on udder characteristics and milk production in Damascus goat. Small Ruminant Research 1989; 2(4): 333-343
19 Doehner, H., Reumuth, H. 1964. Wolkunde 2. Auflage Paul Paney .
20 Dellal, G., Eliçin, A., Söylemezoğlu F., Erdoğan, Z., Arık, İ. Z., 2000. Kıl Keçilerinden Elde Edilen Üst Liflerin Bazı Fiziksel Özellikleri ve Kullanım Alanları Turk J Vet Anim Sci. 25 (2001) 581-587
21 Atay, O., Gökdal, Ö., Eren,V., 2007. Kıl Keçisi Erkek Oğlaklarında Besi Gücüve karkas Özellikleri, 5. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi , YYÜ Ziraat Fak. 05-08 Eylül. Bildiriler (Poster-K33)
22 Atay, O., Gökdal, Ö., Eren,V., Çetiner, Ş., 2007. Yetiştirici Koşullarında Kıl Keçisi Sürülerinde Oğlaklama ve Büyütme Sonuçlarına Göre Kimi Döl verimi Ölçütlerinin Belirlenmesi. ADÜ Bilimsel Araştırma Projeleri ÇMYO 05001 Nolu Proje. Kesin Sonuç Raporu
23 Keskin, D., Atay, O., Kırkan, Ş., Gökdal, Ö., Tekbıyık, S., Eren,V., Kaya, O., 2007. Çine Yöresinde Yetiştirilen Kıl Keçi Sütlerinin Brucella melitensis Yönünden Taranması, I. Zoonoz Kongresi
24 Kaymakçı, M., Aşkın, Y., 1997. Keçi Yetiştiriciliği (Ed. Mustafa kaymakçı, Yücel Aşkın).
25 Şengonca, M, 1966. İzmir, Manisa, Aydın, Denizli ve Muğla illerinde keçi yetiştiriciliği, keçi tipleri, ile bunların değişik şartlarda süt ve diğer verimleri üzerine araştırmalar. E. Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları. 116.İzmir.
26 Güney, O., Kaymakçı, M., Karaca, O., Savaş, T. 2005. Türkiye’de Süt Keçisi Islahının Geleceği Üzerine Kimi Öneriler. Süt Keçiciliği Ulusal Kongresi, Bildiriler S. 20-25, 26-27 Mayıs
27 Avcıoğlu, R., Soya, H., Geren, H. 2005. Türkiye’de Keçi Yetiştiriciliğinde Mer’aların Önemi, Durumu ve İyileştirme Yöntemleri, Süt Keçiciliği Ulusal Kongresi, Bildiriler S. 126-132, 26-27 Mayıs
28 Kaymakçı, M., Tuncel, E., Günet, O. 2005 Türkiye’de Süt Keçisi Islah Çalışmaları, Süt Keçiciliği Ulusal Kongresi, Bildiriler S. 4-10, 26-27 Mayıs
29 26. Dellal, İ., Dellal, G., 2005. Türkiye Keçi Yetiştiriciliğinin Ekonomisi, Süt Keçiciliği Ulusal Kongresi, Bildiriler S. 39-48, 26-27 Mayıs
30 Uysal H., Kılıç, S., 2005. Türkiye’de Keçi Sütü ve Değerlendirme Olanakları, Süt Keçiciliği Ulusal Kongresi, Bildiriler S. 36-38, 26-27 Mayıs